Heeft je kind zich zo goed voorbereid op zijn spreekbeurt, komt hij op het moment suprême niet uit zijn woorden. Of je kind heeft heel goed geleerd voor een toets op school en scoort een onvoldoende. En dat terwijl je weet dat hij de kennis wel beheerst. Voor veel ouders zal dit herkenbaar zijn. Het zijn omschrijvingen van faalangst. Faalangst kan een groot probleem zijn voor je kind. Want je weet dat je kind het kan, tijdens het oefenen ging het helemaal goed, wist en kon hij alles en op het moment zelf komt het er niet uit.
Wat is faalangst?
Voordat we uileggen wat faalangst is, is het handig om eerst te weten wat angst is en wat er gebeurt bij angst. Angst is een natuurlijke reactie van je lichaam. Als je via je zintuigen iets waarneemt wat je brein als gevaar signaleert, dan schakelt je brein je rationele denken even uit en reageert de amygdala, dit is een kleine amandelvormige kern in je brein.
De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties . (bron: Wikipedia).
Je lichaam reageert op gevaar door te vechten of te vluchten. Ook wel de ‘fight- of flight-reactie’ genoemd. Als je extreme angst ervaart dan kan de ‘freeze-reactie’ optreden, je bent dan als het ware ‘verlamd door angst’.
Iedereen is wel eens ergens bang voor, angst hoort bij het leven. Angst is eigenlijk een hele nuttige emotie, want stel je voor dat je je bevindt in een gevaarlijke situatie, bijvoorbeeld in een brandend huis, dan stelt jouw lichaam zich in staat om direct actie te kunnen ondernemen, zonder dat je er eerst over na hoeft te denken. Echter, als je in een situatie bevindt waarin niet direct gevaar dreigt en je brein denkt van wel, dan kan zo’n reactie erg vervelend zijn. Als je bijvoorbeeld bang bent voor spinnen, dan reageert je lichaam daarop.
Je ziet de spin en aaahhhhhh, je schiet gelijk in de fight-, flight- of freeze-reactie. Dit wordt een fobie genoemd. Bij angst gaat je hartslag omhoog, je kan gaan zweten, kortademig zijn, je spieren verkrampen, je kan duizelig of misselijk worden. Van nature zijn we geneigd om bepaalde situaties te ontwijken, omdat we die angst niet willen voelen.
Faalangst en een ‘black-out’
Faalangst uit zich meestal op het moment dat je bang bent om ergens in te mislukken. Letterlijk vertaald als ‘bang om te falen’. Het verschil met de hiervoor omschreven angst is dat er bij faalangst niet direct een gevaar dreigt, maar dat je scenario’s maakt in je hoofd van wat er zou kunnen gebeuren. Je brein maakt geen onderscheid tussen wat ‘echt’ is en wat ‘niet echt’ is. Je brein verwerkt het als iets wat echt gebeurt op dat moment en reageert daarop.
Als iemand faalangst heeft, dan voel je het hart sneller kloppen, je ademhaling gaat omhoog, je kan gaan trillen, blozen of je moet vaker naar het toilet. Omdat je brein direct reageert ben je vaak niet meer goed in staat om helder na te denken. Dit wordt ook wel een black-out genoemd. Dat is ook logisch, want de amygdala zorgt ervoor dat je rationele denken op dat moment wordt uitgeschakeld. Je kind kan een spreekbeurt dus heel goed voorbereid hebben en op het moment suprême komt er geen woord uit.
Door de angst presteert een kind vaak onder zijn niveau. Hij kan het wel, maar door de angst komt hij in de fight, flight- of freeze-reactie op het moment van presteren.
De uren en dagen voordat de taak, bijvoorbeeld de spreekbeurt, de toets of gymwedstrijd, moet worden uitgevoerd kunnen voor je kind ook al vreselijk zijn. Er kunnen gedachten door het hoofd van je kind spoken, die van te voren al voor het nare gevoel zorgen. Gedachten als ‘Het zal vast niet goed gaan’, ‘Als ik maar niet val’, ‘Ik ben niet goed genoeg’, ‘Straks mislukt het’ of ‘Ik zal wel weer een black out krijgen’. Je kan je misschien wel voorstellen dat deze gedachten niet meehelpen om tot een positief resultaat te komen.
In veel gevallen is het zo dat, wanneer je iets als een mislukking ervaart, de faalangst wordt versterkt en erger kan worden. Ergens heeft je brein een verbinding gemaakt tussen de gebeurtenis die je als mislukking hebt ervaren en de emotie (faalangst). Een van de dingen die je brein doet is generaliseren. Dat betekent dat je brein de volgende keer direct in een soortgelijke situatie deze emotie eraan koppelt, omdat het denkt dat het bij elkaar hoort.
Met EMDR kun je vaak heel snel de emotie die het brein aan de situatie heeft gekoppeld, losmaken.
Hoe ontstaat faalangst?
Faalangst kan op verschillende manieren ontstaan. Soms kan het aangeboren zijn. Het kan ontstaan doordat een ouder last heeft van faalangst en een kind dit gedrag onbewust kopieert. Het kan ook ontstaan doordat een kind vaak moet presteren in een bepaalde omgeving. Faalangst ontstaat meestal op jonge leeftijd. Dit kan bijvoorbeeld komen door leerproblemen of dat je kind gelooft dat hij alles perfect moet doen. Maar ook als je ouder bent, kan faalangst ontstaan. Bijvoorbeeld als je ‘anders’ bent en niet bij een bepaalde groep hoort. Je doet alles om erbij te horen en als dat niet lukt dan kan dat als falen voelen.
Ook opvoeding kan een belangrijke rol spelen. Als ouders geven we ons kind vaak goed bedoelde opdrachten of suggesties mee. Bijvoorbeeld:
‘Doe je best’, ‘Doe me een plezier’, ‘Flink zijn’, ‘Schiet op’ of ‘Doe normaal’.
Dit lijken hele gewone uitspraken, maar je kind weet niet wat hiermee wordt bedoeld. Als ouder weet je precies wat je bedoelt als je dit zegt, maar je kind heeft geen idee. Je geeft namelijk geen referentiekader mee.
Neem bijvoorbeeld ‘Doe je best’. Hoe weet je kind wanneer hij zijn best heeft gedaan? Hij heeft geen idee, dus hij doet wat hij denkt dat hij moet doen. En als hij dan een negatief resultaat heeft, dan kan je als ouder misschien boos of teleurgesteld reageren. Je kind gaat dan twijfelen aan zichzelf.
Hoe kun je faalangst bij je kind herkennen?
Je kind kan zich vaker terugtrekken, verlegen worden of juist heel druk en uitbundig doen. Als je kind ergens een keer gespannen voor is, dan is dat helemaal niet erg. Gezonde spanning zorgt ervoor dat je alert bent en daardoor beter kunt presteren. Het wordt een probleem als je kind hier heel zeer regelmatig last van heeft en zijn prestaties hieronder leiden.